Fiil Çeşitleri
Fiil Çeşitleri, Fiil; Varlıkların yaptığı hareketleri, içerisinde bulundukları durumu, etkilendikleri işleri ifade eden sözcüklerdir. Fiil, iş oluş ve hareket bildiren sözcük olarak da tanımlanır. Türk dilbilgisi kurallarına göre fiil, eylem olarak da adlandırılır. Bir sözcüğün fiil olup olmadığını anlamak için sözcüğün sonuna '-mek, -mak' mastar eklerini alıp almadığına bakılır.
Eğer sözcük mastar eklerini adlığı zaman anlamlı bir bütün oluşturuyor ise fiildir. Fakat isimler ve isim soylu sözcükler sonlarına mastar ekini almazlar.
Karşıladıkları Anlamlara Göre Fiil Çeşitleri
İş (Kılış) Fiilleri; Bir işi ya da hareketi anlatan fiiller olarak tanımlanır. İşi yapan bir özne ve işten etkilenen bir nesne vardır. Geçişli fiillerdir, nesneleri vardır. Neyi, kimi sorularına cevap veren fiil çeşitlerindedir. Örnek; 'Burcu cebindeki telefonu yere attı. ' cümlesinde 'atmak' iş (Kılış) fiilidir ve fiil Burcu öznesinin etkisi ile gerçekleşmiştir.
İş (Kılış) fiili örnekleri; oku (Mak), anlat (Mak), temizle (Mek), öde (Mek), kapat (Mak), tara (Mak), kes (Mek), aç (Mak), gel (Mek), toparla (Mak).
Oluş Fiilleri; Herhangi bir etki altında kalmadan bir varlıkta kendiliğinden meydana gelen değişikliği anlatan fiil çeşitleridir. Oluş eylemine bakıldığı zaman nesne üzerinde gerçekleşen olayın istem dışı olduğu anlaşılır. Burada zaman faktörü vardır. Nesne alamazlar ve bundan dolayı geçişsiz fiillerdir.
Örnek; 'Bugün on yaş yaşlandım' cümlesinde 'yaşlanmak' fiili oluş fiilidir. Burada yaşlanma eylemini gerçekleştiren özen yok ve istem dışı olan bir olaydır.
Oluş fiili örnekleri; karar (Mak), hastalan (Mak), körel (Mek), uza (Mak), acık (Mak), bayatla (Mak), soğu (Mak).
Durum Fiilleri; Öznenin içerisinde bulunduğu durumu, olayı anlatan fiil çeşitleridir. Fiil öznenin kendi iradesi sayesinde gerçekleşir. Fakat burada yapılan işten etkilenen bir nesne bulunmaz, geçişsiz fiillerdir. Örnek; 'Çocuğumuz ilk kez ağladı. ' Burada 'ağlamak' fiili çocuğun içinde bulunduğu durumu anlatmıştır.
Durum fiili örnekleri; dinlen (Mek), gül (Mek), uzan (Mak), uyu (Mak), bak (Mak), kork (Mak), bulun (Mak).
Yapısına Göre Fiil Çeşitleri
Basit Fiiller; Kök halinde olan yapım eki ya da herhangi başka ek almamış olan fiillerdir. Genel olara tek heceli olsa da çok heceli olan basit fiil çeşitleri de bulunur. Örnek; gel-, yaz-, kavuş-, ayrıl-. 'Sabahları erken kalkar. ' 'Bu yıl yaz erken gelecekmiş. '
Türemiş Fiiller; İsim ya da fiil kökleri ile yansımalardan yapım ekleri ile türetilmiş olan fiil çeşitileridir. Fiil gövdesi ya da tabanı denir. Örnek; azalmak, yavrulamak, kazımak. 'Gelin iyice güzelleşmiş.' 'Bu damat pek sevilir. '
Birleşik Fiiller; Birden fazla kelimeden oluşan fiillerdir. Bir araya gelen iki kelime de fiil olabilir ya da birisi fiil olabilir. Birleşik fiillerin kendi içinde çeşitleri bulunur. Birleşik fiil çeşitleri;
1-Kurallı birleşik fiil çeşitleri. - Yeterlilik fiili (-ebil)
- Tezli fiili (-iver)
- Sürerlik fiili (-ekal, -edur, -egel)
- Yaklaşma fiili (-eyaz)
2-Anlamca kaynaşmış birleşik fiil çeşitleri.
3-Yardımcı fiil ile kurulan birleşik fiil çeşitleri.
19.01.2024 03:06:48
Fiil Çeşitleri ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Herkese açık dizin kaynağımıza katkıda bulunabilirsiniz. Sayfayı Düzenle
|
