Uyak Çeşitleri
Uyak Çeşitleri; Uyak şiirlerde, mısra sonlarında bir sonraki dize ile bir ses ahengi ve uyumu oluşturmak için yazılışları, okunuşları aynı fakat anlamları farklı kelime veya kelime gruplarından meydana gelen eklerin benzerliğidir. Uyak kafiye anlamına gelmektedir. Uyak mısra sonlarında yer alan ses benzerliği olarak ifade edilir. Şiirde ahenk ve uyum oluşturulması şiirin kolay bir şekilde ezberlenmesini ve kalıcı olarak akılda kalmasını sağlar.
Her mısra sonunda ses benzerlikleri bulunurken önce redifler, sonra da kafiyeler bulunur. Uyak cumhuriyet döneminde kullanılmıştır. Kafiyenin oluşabilmesi için dizeler sonunda aranan özellikler bulunur.
Uyak Oluşabilmesi İçin Aranan Özellikler- Ses benzerliği olan sözcüklerin anlam bakımından farklı sözcükler içermesi gerekir.
- Ses benzerliği olan sözcüklerin yazımının aynı olması gerekir.
- Dize sonunda yer alan sözcüklerin ses bakımından benzemesi, anlamların birbirinden farklı olması gerekir
- Kafiyeden sonra asla redif gelmez.
- Uyak şemasında aynı harf ile gösterilen kelimeler arasındaki ortak sesler kafiye olarak kabul edilir.
- Kelimelerin sonuna sonradan gelen ekler farklı anlam ve görev içeriyorsa onlarda uyak olarak kabul edilir.
Uyak (Kafiye) Çeşitleri
Yarım Kafiye: Mısra sonlarındaki harf benzerliği ile meydana gelen uyaklara yarım uyak denir. Ses ilgisi en az olan uyak çeşididir. Yarım kafiyede dize sonlarındaki sözcüklerde b, c, ç, d, g gibi sessiz harflerin benzeşmesi önemlidir.
Fakat dize sonlarındaki sözcüklerde üzerinde eğer uzatma işareti yoksa a, e, ı, i, u, ü ünlü harfleriyle de uyak oluşabilir.
Örnek; Evlerin önü çardak. - Elifin elinde bardak
- Sanki yeşil başlı bardak
- Yüzer elif elif diye
Tam Kafiye: Mısra sonlarındaki iki tane ses benzerliği varsa tam kafiye olarak adlandırılır. Tam kafiye tam ses değerindedir. Tam kafiyeyi oluşturan seslerin biri ünlü diğeri ünsüz harftir. Fakat üzerinde şapka işareti bulunan yani uzatma işareti anlamına gelen a, u, ı harfleri ile yapılan uyaklar tam uyak olarak kabul edilir. Çünkü üzerinde şapka işareti bulunan harfler tam uyak olarak kabul edilir.
Örnek; Bütün sevgileri atıp içimden. - Varlığımı yalnız ona verdim ben
- Elverir ki bir gün bana derinden
- Ta derinden bana gel desin
Zengin Kafiye: Mısra sonlarındaki ses benzerliği tam kafiyedeki ses benzerliğine göre daha fazladır. Yani ses benzerliği üç sesten meydana gelmektedir. Birbirine benzeyen bu seslerin sıralanış biçiminde herhangi bir kural bulunmamaktadır. Fakat benzer ses sayısı arttıkça ses uyumu derecesi de artmaktadır. - Örnek: Ertesi gün başladı yolculuk
- Soğuk bir mart sabahı buz tutuyor soluk
Tunç Kafiye: Uyağı oluşturan sözcüklerden birisinin diğer sözcük içerinde tam olarak yer alması sonucu meydana gelir. Tunç kafiyede sözcükler birbirinden bağımsız anlamlı veya anlamsız sözcüklerden oluşur. Tunç kafiyede iki veya daha fazla ses benzeyebilir. - Örnek: Yokuşlar kaybolur çıkarız düze
- Kavuşur sonu gelmez gündüz
Cinaslı Kafiye: Mısra sonlarında bulunan sözcüklerin söylenişleri aynı fakat anlamları farklı olan uyak çeşididir.
Örnek: Madem çoban değildin. - Arkandaki sürü ne
- Beni yardan ayıran
- Sürüm sürüm sürüne
20.01.2024 18:03:08
Uyak Çeşitleri ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Herkese açık dizin kaynağımıza katkıda bulunabilirsiniz. Sayfayı Düzenle
|
