Hadis çeşitleri hangi kaynaklara göre sınıflandırılır?

Hadisler, İslam dininde Hz. Muhammed'in söz, fiil ve takrirlerini (onaylarını) ifade eder. Bu hadisler, çeşitli kriterlere göre sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma, hadislerin güvenilirliğini, kaynağını, metnini ve ravi zincirini (isnad) dikkate alarak yapılır. Genel olarak, hadis çeşitleri şu temel kaynaklara ve kriterlere göre sınıflandırılır:

Bu sınıflandırma, hadisi rivayet eden kişi sayısına dayanır. Güvenilirlik ve yaygınlık açısından önemlidir.

• Mütevatir Hadis: Her nesilde çok sayıda ravi tarafından rivayet edilen, yalan üzerinde birleşmeleri mümkün olmayan hadislerdir. Kesin bilgi ifade eder ve inkarı küfrü gerektirebilir. Örnek olarak, "Kim bilerek bana yalan isnat ederse, cehennemdeki yerine hazırlansın" hadisi verilebilir.
• Ahad Hadis: Mütevatir sayıda raviye ulaşmayan hadislerdir. Kendi içinde üçe ayrılır:
  • Meşhur Hadis: İlk nesilde bir veya birkaç ravi tarafından rivayet edilen, ancak sonraki nesillerde yaygınlaşan hadisler.
  • Aziz Hadis: Her nesilde en az iki ravi tarafından rivayet edilen hadisler.
  • Garib Hadis: Sadece bir ravi tarafından rivayet edilen veya zincirinde tek bir ravi bulunan hadisler.

Bu sınıflandırma, hadisin ravi zincirinin sürekliliği ve ravilerin güvenilirliği temel alınarak yapılır. Hadis ilminin en önemli kategorilerindendir.

• Sahih Hadis: Ravileri adil ve zabt sahibi (güvenilir ve hafızası sağlam), senedi kesintisiz, metni şaz (aykırı) ve illetli (gizli kusurlu) olmayan hadislerdir. En güvenilir hadis grubunu oluşturur. Örneğin, Buhari ve Müslim'in eserlerinde yer alan birçok hadis bu kategoridedir.
• Hasen Hadis: Sahih hadis şartlarını taşıyan, ancak ravilerinden birinin zabtı (hafıza gücü) daha düşük olan hadislerdir. Yine de hüküm çıkarmada kullanılır.
• Zayıf Hadis: Sahih veya hasen hadis şartlarını taşımayan, senedinde kopukluk veya ravisinde güvenilirlik sorunu bulunan hadislerdir. Zayıf hadisler, kendi içinde birçok alt türe ayrılır (mürsel, munkatı, müdelles vb.). Genellikle amel edilmez, ancak bazı durumlarda teşvik amacıyla kullanılabilir.

Bu sınıflandırma, hadisin içeriğine ve kaynağına odaklanır.

• Kudsi Hadis: Manası Allah'a ait olan, ancak ifadesi Hz. Muhammed'e ait olan hadislerdir. Kur'an'dan farklı olarak, lafzı vahiy değildir. Örnek: "Kulum bana nafile ibadetlerle yaklaşır... " hadisi.
• Merfu Hadis: Senedi Hz. Muhammed'e kadar ulaşan, onun söz, fiil veya takririni içeren hadisler.
• Mevkuf Hadis: Senedi sahabeye kadar ulaşan, onların söz veya fiillerini ifade eden hadisler.
• Maktu Hadis: Senedi tabiine kadar ulaşan, onların görüşlerini aktaran hadisler.

Bu sınıflandırma, hadisin alimler tarafından değerlendirilmesiyle ilgilidir.

• Makbul Hadis: Sahih veya hasen gibi kabul edilen ve delil olarak kullanılan hadisler.
• Merdud Hadis: Zayıf veya mevzu (uydurma) gibi reddedilen ve hüküm çıkarmada kullanılmayan hadisler. Mevzu hadisler, uydurma olduğu kesinleşen hadislerdir ve dini açıdan hiçbir değeri yoktur.

Hadisler, toplandıkları kaynak eserlere göre de sınıflandırılabilir. Örneğin, Kütüb-i Sitte (altı meşhur hadis kitabı: Buhari, Müslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai, İbni Mace) gibi eserlerde yer alan hadisler, genellikle sahih veya hasen kabul edilir. Ayrıca, Muvatta (İmam Malik), Musned (Ahmed bin Hanbel) gibi diğer önemli kaynaklar da hadislerin sınıflandırılmasında referans alınır.

Sonuç olarak, hadis çeşitleri, ravi sayısı, senedin sağlamlığı, metnin kaynağı, kabul durumu ve kaynak eserler gibi çeşitli kriterlere göre sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmalar, hadislerin İslam hukuku ve inancındaki yerini belirlemede kritik öneme sahiptir. Hadis ilmi (usul-u hadis), bu sınıflandırmaları detaylandırarak Müslüman alimlere rehberlik etmiştir.