Şizofreni Türleri ve Ayırt Edici Özellikleri
Şizofreni, bireyin düşünce, duygu ve davranışlarını etkileyen kronik bir psikiyatrik bozukluktur. Farklı alt tipleri bulunur ve bu tipler, belirtilerin öne çıkan özelliklerine göre sınıflandırılır. Aşağıda, DSM-5 öncesi yaygın olarak kullanılan şizofreni alt tipleri ve ayırt edici özellikleri açıklanmıştır. Günümüzde DSM-5, şizofreniyi alt tiplere ayırmak yerine bir spektrum bozukluğu olarak ele alır, ancak bu tarihsel sınıflandırma klinik anlayışa katkı sağlar.
1. Paranoid Şizofreni
- Ayırt Edici Özellikler: Bu tipte, sanrılar (gerçek dışı inançlar) ve halüsinasyonlar (özellikle işitsel) baskındır. Kişi, kendisine zarar verileceğine dair yoğun korku veya kuşkulara sahiptir. Düşünce ve dil bozuklukları, dezorganize davranışlar daha az belirgindir. Duygusal ifadeler genellikle korunmuştur.
2. Dezorganize (Hebefrenik) Şizofreni
- Ayırt Edici Özellikler: Bu tipte, dezorganize konuşma ve davranışlar ön plandadır. Kişinin konuşması anlamsız veya dağınık olabilir. Duygusal tepkiler uygunsuzdur (örn., sebepsiz gülme). Günlük işlevsellik ciddi şekilde bozulur. Sanrı ve halüsinasyonlar varsa da bunlar organize değildir.
3. Katatonik Şizofreni
- Ayırt Edici Özellikler: Bu tip, motor hareketlerde belirgin bozukluklarla karakterizedir. Katatoni, hareketsizlik (stupor), aşırı hareketlilik, negativizm (talimatlara karşı direnç), veya garip postürler (balmumu esnekliği) şeklinde kendini gösterir. Bazen ekolali (başkalarının sözlerini tekrarlama) veya ekopraksi (başkalarının hareketlerini taklit etme) görülür.
4. Ayrışmamış Şizofreni
- Ayırt Edici Özellikler: Bu kategori, yukarıdaki tiplerden herhangi birine tam olarak uymayan, ancak şizofreni belirtileri (sanrılar, halüsinasyonlar, dezorganize davranış vb.) gösteren vakalar için kullanılır. Belirtiler karışıktır ve net bir alt tip özelliği taşımaz.
5. Rezidüel (Kalıntı) Şizofreni
- Ayırt Edici Özellikler: Bu tip, aktif dönemlerden sonraki süreçte görülür. Pozitif belirtiler (sanrılar, halüsinasyonlar) azalmış veya hafiflemiş olsa da, negatif belirtiler (duygusal küntlük, sosyal çekilme, konuşma azlığı) devam eder. Kişinin işlevselliği düşük seviyededir.
Nasıl Ayırt Edilir?
- Belirti Odaklı Değerlendirme: Ayırım, baskın belirtilere dayanır. Paranoid tipte sanrılar/heyüsinasyonlar; dezorganize tipte konuşma ve davranış bozuklukları; katatonik tipte motor anormallikler öne çıkar.
- Klinik Gözlem ve Tanı Kriterleri: Psikiyatristler, hastanın öyküsünü, belirtilerin süresini ve şiddetini değerlendirerek ayırım yapar. DSM-5'te alt tipler kaldırılsa da, bu özellikler tedavi planlamasında yol gösterici olabilir.
- Dikkat Edilmesi Gerekenler: Şizofreni, bipolar bozukluk veya şizoaffektif bozukluk gibi diğer psikiyatrik durumlarla karışabilir. Ayırıcı tanı için uzman değerlendirmesi şarttır. Erken teşhis ve bireyselleştirilmiş tedavi (ilaç, terapi) önem taşır.
Unutmayın: Bu bilgiler genel eğitim amaçlıdır; tanı ve tedavi için bir psikiyatri uzmanına başvurulmalıdır. |
