Yay Çeşitleri
Yaylar, belirli bir kuvvet uygulandığında esneyip, kuvvet ortadan kalktığında eski haline dönen makine elemanlarıdır. Endüstride yaylar, titreşim ve darbeleri azaltmak, makine parçalarını aynı konumda tutmak ve çeşitli hareket yetenekleri kazandırmak amacıyla yaygın olarak kullanılır. Yaylar otomatik mekanizmalar, tartı aletleri, motorlu araçlar, frenli sistemler, mekanik saatler ve kalıp endüstrisi gibi birçok alanda önemli rol oynar.
Yaylar, kullanım alanlarına ve işlevlerine göre çeşitli biçimlerde standart hale getirilmiştir. Yay çeşitleri şu şekildedir: - Basma Yaylar: Üzerlerine yüklenen yükün etkisi ile yaylanan ve bu yükü karşılayan yaylardır. Yük etkisi ortadan kalktığında eski haline döner. Basma yaylar genellikle silindirik olarak üretilir. Uzun ve desteksiz yerlerde silindirik basma yaylar, bükülme nedeniyle işlevini yitirebilir. Bu tür yerlerde konik basınç yayları daha fazla kullanılır. Basma yaylar, daire kesitli tellerle yapılabildiği gibi dikdörtgen kesitli de olabilir. Endüstride en çok kullanılan basma yaylar, dairesel kesitli tellerden yapılır. Basma yayların baş kısımları, yayı uzunlama eksenine dik konumda ve düzlem bir yüzey oluşturacak şekilde taşlanır.
- Çekme Yaylar: Yük etkisi ile esneyip, yük ortadan kalktığında eski haline dönen yaylardır. Genellikle başları çengel veya halka şeklinde kıvrılmıştır. Çekme yaylar dairesel kesitli tellerden silindirik şekilde soğuk olarak sarılır.
- Burma Yaylar: Dairesel kesitli tellerden soğuk olarak sarılır ve kullanılacak yerlerin özelliklerine göre yay başlarındaki kollar özel olarak şekillendirilir.
- Disk Yaylar: Çelik maddelerden yapılarak tabak ortası delik ve yük etkisi altında yaylanma özelliğine sahip yaylardır. Disk yayların yüksekliği ile kalınlığı arasındaki oran standartlaştırılmıştır. Sac kalınlığı 3.5 mm'den küçükse soğuk haddelenmiş çelikten, 3.5 mm'den büyükse sıcak haddelenmiş çelikten yapılır. Disk yayları bir arada tutmak veya sıralamak için yay orta pimi kullanılır.
- Spiral Yaylar: Silindirik kesitli yay teli veya dikdörtgen kesitli şerit yay gerecinden spiral eğrisi şeklinde sarılmış yaylardır. Spiral yayların uçları kullanılacak yere göre özel olarak şekillendirilir. Mekanik saatler ve matkap tezgâhlarında yaygındır.
- Yassı Yaylar: Dikdörtgen kesitli şerit biçimindeki yay gerecinden yapılır. Sac kalıpçılığında yan dayama ve iticilerin konumlarının belirlenmesinde kullanılır.
- Kauçuk Yaylar: İsteğe göre sert veya yumuşak olarak yapılabilen kauçuk yaylar her yöne esneme özelliğine sahiptir. Titreşim ve darbeyi azaltmak için kullanılır.
- Yaprak Yaylar: Dikdörtgen kesitli çelik lamalar yarı eliptik şekil verilerek ve ısıl işlemden geçirilerek üst üste dizilir, merkez cıvata ve kelepçeler ile birbirine bağlanır. Römork ve su tankerlerinde kullanılır.
Ek Bilgiler
Yayların tasarımı ve üretimi, mühendislik açısından büyük bir öneme sahiptir. Her bir yay çeşidi, belirli uygulamalara göre özel olarak geliştirilmiştir ve bu nedenle yayların doğru seçimi, sistemlerin verimliliği ve güvenliği açısından kritik bir rol oynar. Yayların malzeme seçimi, geometrisi ve üretim süreci, performansını doğrudan etkiler. Bu nedenle, yayların kullanıldığı her alanda detaylı bir mühendislik analizi yapılması gereklidir.
|
Mihriye
25 Temmuz 2024 PerşembeYayların titreşim ve darbeleri azaltmakta kullanıldığını söylemişsiniz, bu yayların tam olarak hangi mekanizmalarda kullanıldığını örneklemeniz mümkün mü? Mesela, mekanik saatlerde kullanılan spiral yayların yapısı ve işleyişi nasıl?
Cevap yazAdmin
25 Temmuz 2024 PerşembeMihriye Hanım,
Evet, yaylar titreşim ve darbeleri azaltmakta önemli bir rol oynar. Mekanik saatlerde kullanılan spiral yaylar, zaman tutma mekanizmasının kalbinde yer alır. Bu yaylar, saatlerin doğruluğunu sağlamak için hassas bir şekilde üretilir ve yerleştirilir. Spiral yay, genellikle ince ve esnek bir metal şeridinden yapılır ve saat mekanizmasının merkezine sarılır. Saatin dişli sisteminin hareketi ile bu yay sıkışır ve genişler, bu da zamanın düzenli bir şekilde ölçülmesini sağlar. Bu yayların hassas ayarı, saatin doğru çalışması için kritik öneme sahiptir. Bunun dışında, otomobil süspansiyon sistemlerinde, endüstriyel makinelerde ve titreşim yalıtım sistemlerinde de yaylar geniş bir kullanıma sahiptir. Bu yaylar, titreşimleri ve darbeleri emerek hem cihazların ömrünü uzatır hem de kullanıcı konforunu artırır.