Dalga Çeşitleri
Dalga hareketi, madde moleküllerinin titreşim hareketlerinden meydana gelir. Bazı dalgalar, su dalgaları gibi, gözle görülebilirken, ses dalgaları, deprem dalgaları ve elektromanyetik dalgalar gözle görülemez. Bu tür dalgaların oluşturduğu etkileri sadece hissederiz. Doğada bulunan dalga çeşitleri oldukça fazladır. Dalga çeşitleri, elektromanyetik ve mekanik dalgalar olmak üzere iki kısımda incelenir. Mekanik dalga çeşitleri denildiğinde su, ses ve tanecik dalgaları akla gelir. Elektromanyetik dalga çeşitlerinde ise ışık, radyo, televizyon ve telefon sinyalleri örnek olarak gösterilebilir. Dalga çeşitleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için genel bir inceleme yapalım.
Dalga kavramı aslında soyut bir kavramdır. Esnek bir ortamda meydana gelen şekil değişimine dalga, oluşan dalganın bu esnek ortamda yayılma hareketine ise dalga hareketi adı verilir. Başka bir deyişle dalga, titreşim hareketi sayesinde ortama aktarılan enerjinin başka bir yere iletilirken oluşturduğu şekil değişimidir. Dalga çeşitleri enerji taşırlar. Bir ortamda dalga meydana gelebilmesi için mutlaka bir dalga kaynağı olmalıdır.
- Ses Dalgaları, doğada çeşitli frekanslarda sesler çıkararak iletişim kuran, haberleşen, birbirini anlamaya çalışan pek çok canlı türü vardır. Her canlının duymakta olduğu ses frekansları farklıdır. İnsan kulağının her sesi duyması mümkün değildir. Fakat insan kulağı hassas işitme sınırları içerisindedir. Konuştuğumuz kişinin yüzünü görmesek bile sesin kime ait olduğunu anlamamız bundandır. Bir maddenin titreşimi sonucu ortaya çıkan enerji türüne ses adı verilir. Ses dalgalarında genlik ve frekans olmak üzere iki önemli özellik bulunur. Ses dalga çeşitleri incelik ve kalınlığına göre ayırt edilebilir. Frekansı yüksek olan ses ince, frekansı düşük olan ise kalındır.
- Deprem Dalgaları, mekanik dalgalardır. Yerkabuğunun içerisinde meydana gelen kırılmalardan dolayı ani olarak ortaya çıkan titreşim hareketinin dalgalar halinde yayılması sonucu yeryüzünün sarsılması deprem olarak bilinir. Yerkabuğunda meydana gelen herhangi bir deprem veya patlama sırasında çok büyük bir enerji açığa çıkar. Deprem dalgaları elastik dalgalar olup, ortama yayılma özelliği gösterir. Deprem sonrası açığa çıkan enerji, cisim ve yüzey dalgaları olarak yayılır. Cisim dalgaları tüm yüzeyde yayılma gösterirken, yüzey dalgaları ise yerküre yüzeyinde paralel olarak yayılım gösterir.
- P Dalgası, yer içerisinde en hızlı yayılan ve ilk olarak algılanan dalgalardır. Boyuna dalgalar olarak adlandırılırlar. Bu dalgalardan dolayı dalgaların yayılma doğrultusu üzerinde bulunan taneciklerin ileri geri hareketi sıkışma ve genişleme oluşturur. Sıkışma dalgaları itme çekme hareketine sebep olduğundan geçtikleri ortamı hacim olarak değiştirirler.
- Love Dalgası, bu dalganın oluşabilmesi için elastik, tek düzey ve yarı sonsuz bir yüzey katmanı olması gerekir. Bu görevi yerküre kabuğu üstlenir.
- S Dalgası, S dalgaları yayıldığında, tanecikler yayılma doğrultusuna dik olarak aşağı yukarı veya sağa sola titreşim oluştururlar. Yayılma özelliğine sahip olan S dalgaları, kesme ve burulma yaparak geçtikleri ortamda şekil bozukluğuna sebep olurlar.
- Rayleigh Dalgaları, su birikintisinde yayılmış dalgalar gibi yer yüzeyi boyunca yuvarlanarak ilerleyen dalga çeşitleridir. Yer yuvarlanması olarak da bilinmektedir.
- Elektromanyetik Dalgalar, bu dalgaların yayılması için herhangi bir ortama ihtiyaç yoktur. Örneğin, güneşten dünyaya gelen ışıklar, herhangi bir ortam olmadan doğrudan yayılırlar. Uydu telefonlarının çalışması, verici istasyonlarından ulaştırılan televizyon görüntüleri, radyo yayınları, manyetik rezonans cihazlarından görüntü alınması elektromanyetik dalga çeşitleri arasındadır.
- Solugan Dalgalar, açık denizlerdeki fırtınalar yüzünden oluşan dalgaların uzak mesafelerdeki kıyılara ulaşmasıdır. Uzun periyotlu dalgalardır.
- Ender Dalga, hemen hemen her fırtınada düzensiz dalgalar dizisi şeklinde kısa aralıklı, bazen bir iki küçük dalgadan bazen de çok büyük dalgalardan oluşur.
Dalga çeşitlerinin her biri, doğada farklı fenomenleri açıklar ve çeşitli bilimsel alanlarda önemli uygulamalara sahiptir. Bu dalgaların incelenmesi, birçok teknolojik gelişmenin temelini oluşturur ve doğanın dinamiklerini anlamamıza yardımcı olur.
|
